ייִדיש און שאָסטאַקאָװיטש

דמיטרי שאָסטאַקאָװיטש

פֿון ייִדישער פֿאָלקס־פּאָעזיע (רעקאָרדירונג אויף רוסיש, 1956)

יאָאַכים בראַון, "ייִדישע לידער פֿון שאָסטאַקאָוויטש"

שאָסטאַקאָוויטש, ווערק 79 (נאָטן)

"פֿון ייִדישער פֿאָלקס־פּאָעזיע" אויסגעפֿירט אויף ייִדיש

"די ייִדישע פֿאָלקס־מוזיק איז אוניקאַל אין איר עמאָציאָנעל קלינגען. אירע אָפּקלאַנגען איז צו הערן אין ווערק פֿון אַ סך גרויסע קאָמפּאָזיטאָרן פֿון דער וועלט". די דאָזיקע ווערטער געהערן דעם פֿאָרגעשריטענעם קאָמפּאָזיטאָר פֿונעם 20טן יאָרהונדערט דמיטרי שאָסטאַקאָוויטש.

ניט זענענדיק קיין עטנישער ייִד, איז ער געוואָרן איינער פֿון די פֿאָרגעשריטענע ייִדישע קאָמפּאָזיטאָרן, וואָס האָט געזאָגט זײַן אויסשליסלעך וויכטיק וואָרט אין דער מוזיקאַלער ייִדישער קולטור. אינטאָנאַציעס די ספּעציפֿישע ריטמיק, מיט וועלכער עס זײַנען דורכגעדרונגען פֿאָלקסטימלעכע מעלאָדיעס פֿון ייִדישע זינגלידער, איז צו הערן אין אַ סך חיבורים פֿון דעם קאָמפּאָזיטאָר אין פֿאַרשיידענע זשאַנערן. צווישן זיי שטייט אָפּגעזונדערט דער געשאַפֿענער דורך שאָסטאַקאָוויטשן ציקל "פֿון דער ייִדישער פֿאָלקס־פּאָעזיע" (זע די בראָשור פֿונעם פּראָפֿעסאָר פֿון בר־אילן אוניווערסטעט יאָאַכים בראַון).

דער געשאַפֿענער אין 1948, בשעת דעם אפּאָגיי פֿון סטאַליניסטישן טעראָר קעגן דער ייִדישער אינטעליגענץ, איז דער דאָזיקער חיבור מיט זײַן טראַגיזם, מיט אַן איבערראַשנדיקער אינערלעכער טיפֿקייט, געוואָרן דעם קאָמפּאָזיטאָרס פּראָטעסט קעגן דעם, וואָס איז דעמאָלט פֿאָרגעקומען.

אָפּצושאַצן די געניאַלקייט פֿון דער דאָזיקער מוזיק קאָן יעדערער, וואָס וועט אויסהערן די היסטאָרישע פֿאַרקריצונג מיטן ערשטן באַשטאַנד פֿון אויספֿילער, וווּ די פּיאַנע־פּאַרטיע פֿילט אויס דער מחבר אַליין. אַ באַזונדער ווערט שטעלט מיט זיך אויך פֿאָר די געבראַכטע דאָ פֿאַרקריצונג פֿונעם ציקל אויף ייִדיש.

דער גרויסער זאַמלער פֿון ייִדישע לידער

משה בערעגאָווסקי

ביאָביבליאָגראַפֿיע

עטיודן צו דער געשיכטע פֿון דער ייִדישער טאָנאַלער פֿאָלקס־קונסט (בוך)

עטיודן צו דער געשיכטע פֿון דער ייִדישער טאָנאַלער פֿאָלקס־קונסט (האַנטשריפֿט)

פּובליקירטע ווערק

ווענדונג צו ייִדישע קאָמפּאָזיטאָרן

(טיפּסקריפּט פֿון 1952)

בריוו צו אַ. ש. גורשטיין

(מאַנוסקריפּט פֿון 1939)

משה בערעגאָווסקי קול

(ניגון)

משה בערעגאָווסקי (1892 – 1961) איז געווען אַ פֿאָרגעשריטענער טוער פֿון דער סאָוועטישער מוזיק־קענטעניש, אַ געלערנטער, וואָס האָט פּראַקטיש איינער אַליין געבויט די ייִדישע מוזיקאַלע פֿאָלקלאָריסטיק. די געזאַמלטע דורך אים קאָלעקציע, וועלכע שליסט אין זיך אײַן ייִדישע זינגלידער און כּלי־זמרישע מעלאָדיעס, חסידישע ניגונים און פֿאַרשרײַבונגען פֿון פּורים־שפּילן, איז אַנערקענט ווי אַן אוניקאַלער בײַטראָג אינעם אָפּהיטן און דערלערנען די ייִדישע טראַדיציאָנעלע מוזיק.

בערעגאָווסקין איז אויסגעקומען זיך פֿאַרנעמען מיט די פֿאָרשונגען אין באַדינגונגען פֿון סטאַלינס און דערנאָך כרושטשאָווס הערשונג, ווען די מאַכט־אָרגאַנען האָבן קאָנסעקווענט געפֿירט אַ קאַמף קעגן "רעליגיעזער פּראָפּאַגאַנדע", "נאַציאָנאַליזם", און נאָך דער מלחמה – אויך קעגן "קאָסמאָפּאָליטיזם". אין דעם צוזאַמענהאַנג איז די איבערוועגנדיקע מערהייט פֿון זײַנע אַרבעטן ניט פֿאַרעפֿנטלעכט געוואָרן און זײַן שעפֿערישע ירושה איז אַ לענגערע צײַט געבליבן פּראַקטיש אומבאַוווּסט. אָבער זינט דעם סוף 80ער יאָרן זײַנען איינע נאָך דער אַנדערער דערשינען די עיקרדיקע אַרבעטן פֿונעם געלערנטן, וועלכע האָבן דערוואָרבן אַ ברייטע צווישנפֿעלקערלעכע אַנערקענונג.

בערעגאָווסקי האָט אַזוי, ווי אַ סך אַנדערע זײַנע מיטצײַטלער, ניט אויסגעמיטן רעפּרעסיעס. דעם 18טן אויגוסט 1950 איז ער אַרעסטירט געוואָרן מיט אַ באַשולדיקונג אין נאַציאָנאַליסטישער טעטיקייט און פֿאַראורטיילט געוואָרן "פֿאַר אַנטיסאָוועטישער פּראָפּאַגאַנדע און אַגיטאַציע און אָנטייל אין אַ קאָנטררעוואָלוציאָנערער אָרגאַניזאַציע" צו 10 יאָר פֿון לאַגערן. דעם 15טן מערץ 1955 איז משה בערעגאָווסקי באַפֿרײַט געוואָרן. נאָכן באַקומען אַ רעהאַביליטאַציע האָט ער זיך אומגעקערט צו זײַנע אַרבעטן.

דער סך־הכּל פֿון משה בערעגאָווסקיס וויסנשאַפֿטלעכער מי, וועלכע האָט זיך פֿאָרגעזעצט כּמעט אַ האַלב יאָרהונדערט, איז געוואָרן די זאַמלונג "ייִדישער מוזיקאַלער פֿאָלקלאָר" אין 6 בענדער, אין וועלכער מאַטעריאַלן פֿון עקספּעדיציעס זײַנען דער גרונט פֿאַר אַ טיף טעאָרעטיש באַזיניקן די ייִדישע קולטור. דאָס אַרויסלאָזן די דאָזיקע אַרבעט אין אַן איינהײַטלעכער אַקאַדעמישער אויפֿלאַגע איז נאָך אין דער צוקונפֿט.

ביבליאָטעק

הויפּט־קאַטאַלאָג

אַלפֿאַבעטישער קאַטאַלאָג

אוידיאָ־רעקאָרדירונגען

ווידעא רעקאָרדינג

יידיש

ייִדיש, אידיש אדער יודיש, גערופֿן ביי אידן מאַמע לָשון, איז אַ שפּראַך װאָס װערט הײַנט גערעדט פֿון ארום 1.5 מיליאָן יידן[1] און באַקאַנט ביי 3,142,560 [2] מענטשן איבער דער װעלט, בעיקר פֿונעם אַשכנזישן אָפּשטאַם.

במשך פון איבער 800 יאר איז יידיש געווען דער מאמע לשון פון א היפשער טייל יידן אין אייראפע, בעיקר אין דעם 19טן און 20סטן י"ה וואס דעמאלס איז יידיש געווען דער מאמע לשון פאר רוב יידן אין אייראפע און ביי די יידישע אימיגראנטן פון אייראפע אין אנדערע לענדער. אין יענער תקופה איז יידיש באנוצט געווארן אויף וואס א שפראך ווערט באנוצט, לשון קודש איז באנוצט געווארן נאר צו דאווענען און שרייבן תורה רייד, אבער אנהייב דעם 20סטן יאר הונדערט האט אליעזר בן יהודה מאדערנעזירט דעם לשון קודש און איר אהערגעשטעלט ווי א גערעדטע שפראך פאר יידן, און עס גערופן העברעאיש. דאן האט העברעאיש אנגעהויבן דינען ווי א גערעדטע שפראך ביי גרויסע טיילן פון יידישן פאלק וואס וואוינען אין ארץ ישראל און בעיקר האט זי איבערגענומען די יידישע שפראך נאך די צווייטע וועלט קריג.

פּרעזענטאַציע פֿונעם 15טן נומער "ייִדישלאַנד”

פֿון "ביראָבידזשאַנער שטערן" אינעם ירושלימער קלוב “קרעטשמע של בורשטיין” איז דעם 21טן יולי פֿאָרגעקומען אַ פֿײַערונג לכּבֿוד דעם 51טן נומער פֿונעם קוואַרטאַלניק “ייִדישלאַנד”, דעם איינציקן הײַנט־צו־טאָג ליטעראַרישן זשורנאַל, וואָס דערשײַנט פֿולקום אויף ייִדיש.

די פֿײַערונג האָט זיך אויסגענומען. אָט אַזוי האָט זיך אָפּגערופֿן וועגן דעם די יונגע ייִדיש־העברעיִשע שרײַבערין שירי שאַפּיראַ, וועלכע האָט גענומען אַן אָנטייל אין דער פֿײַערונג: “נעכטן אין אָוונט האָט מען געפּראַוועט אין ירושלים דעם 15טן נומער פֿונעם ליטעראַרישן זשורנאַל “ייִדישלאַנד”, וועלכן מע דאַרף פֿאַרגינען מיטן גאַנצן האַרצן. אַ ייִדישער זשורנאַל, וואָס איז אין גאַנצן געווידמעט ליטעראַטור, איז בפֿירוש ניט קיין זעלבסטפֿאַרשטענדלעכער פֿענאָמען. די פֿלײַסיקע רעדאַקציע דרוקט אָפּ פּאָעזיע, פּראָזע און ליטעראַרישע אַרטיקלען שוין זינט 2018, און גיט די שרײַבערס און שרײַבערינס דעם סאַמע נייטיקסטן תּירוץ גאָר צו עקזיסטירן. וווּ איז יענע ייִדישלאַנד? אין ערגעץ ניט, און דעריבער — אומעטום. און ספּעציפֿיש אין דעם פֿאַל פֿון אָט דעם זשורנאַל, סײַ אין ישׂראל און סײַ אין שוועדן. אַ האַרציקן מזל־טובֿ און ישר־כּוח די ייִדישלענדערס!” “ייִדישלאַנד” איז טאַקע געגרינדעט געוואָרן אין סוף 2018 און זינט דעמאָלט דערשײַנט רעגולער יעדע דרײַ חדשים אין צוויי טיראַזשן — אין ישֹראל און אין שוועדן. זײַן רעדקאָלעגיע באַשטייט פֿון דרײַ ישֹראלים — מיכאָל פֿעלזענבאַום, דובֿ־בער קערלער (דווקא ער האָט פֿאָרגעשטעלט די רעדקאָלעגיע אויף דער פֿײַערונג אין דער “קרעטשמע פֿון בורשטיין”) און וועלוול טשערנין, צוויי רוסלענדער — וואַלערי דימשיץ און יעלענע סאַראַשעווסקאַיאַ און איין שוועד — ניקאָלײַ אָלניאַנסקי. אינעם ביראָבידזשאַנער קאָנטעקסט דאַרף מען באַצייכענען, אַז דער זשורנאַל שטעלט באַשטענדיק פֿאָר מאַטעריאַלן פֿון ביראָבידזשאַנער מחברים און/אָדער פֿאַרבונדענע טעמאַטיש מיט דער ייִדישער אויטאָנאָמער געגנט. דער פֿינפֿטער נומער פֿון “ייִדישלאַנד” איז פֿולקום געווידמעט געווען דער ייִדישער אויטאָנאָמער געגנט. די צײַטונג “ביראָבידזשאַנער שטערן” אין איר ריי פֿאַרעפֿנטלעכט איבערזיכטן וועגן נײַע נומערן פֿון דעם זשורנאַל. ווי דער שטייגער איז, האָבן אויף דער פֿײַערונג אין ירושלים געקלונגען אַ סך זינגלידער. צווישן אַנדערס האָט דאָרט אַרויסגעטראָטן די באַוווּסטע אויספֿילערין פֿון ייִדישע לידער רותּ לעווין. עס האָט איר אַקאָמפּאַנירט אויף קלאַסישער גיטאַרע אַלעקסיי בעלאָוסאָוו (דער זון פֿונעם באַקאַנטן ייִדישן דיכטער אלכּסנדר בעלאָוסאָוו).

וו. פּיריאַטיניסקי

צי איז די ייִדישע פּאָעזיע אַקטועל

צי איז די ייִדישע פּאָעזיע אַקטועל?

דעם 17טן יולי איז אינעם ירושלימער ביכער־קראָם "באַבעל" דורכגעגאַנגען אַ לעקציע אויף דער טעמע "די אַקטועלע ייִדישע פּאָעזיע". דער באַגריף "אַקטועלע" לאָזט זיך אויסטײַטשן אויף אַ טאָפּלטן אופֿן – סײַ "הײַנטצײַטיקע" סײַ "אַקטועלע פֿאַר איצטיקן עולם". דערפֿאַר האָט דער דיכטער און ליטעראַטור־פֿאָרשער וועלוול טשערנין, וועלכער איז אַרויסגעטראָטן מיט אַ לעטקציע אויף אַזאַ טעמע, גערעדט סײַ וועגן עצם דער פּאָעטישער שאַפֿונג אויף ייִדיש אין די לעצטע יאָרן, סײַ וועגן וועגן דער סאָציאַ־לינגוויסטישער ספּעציפֿיק פֿון אַנטוויקלונג פֿון דער ייִדישער פּאָעזיע אין דער תּקופֿה, ווען די איבערוועגנדיקע מערהייט ייִדן קען שוין ניט דאָס ייִדישע לשון. "באַבעל" איז אַ רוסיש־שפּראַכיקע ביכער־קראָם, און די לעקציע איז געגאַנגען איבערהויפּט אויף רוסיש. אינעם באַקענען די צוהערער, וועלכע קענען שוואַך אָדער אפֿילו בכלל קענען ניט ייִדיש, האָט דעם לעקטאָר שטאַרק געהאָלפֿן די רובריק "וויזיט־קאַרטל פֿון אַ דיכטער" אין "ביראָבידזשאַנער שטערן", וווּ לידער פֿון הײַנטצײַטיקע ייִדישע דיכטער ווערן געבראַכט סײַ אין אָריגינאַל סײַ אין איבערזעצונג אויף רוסיש. וועלוול טשערנין האָט באזונדערס אונטערגעשטראָכן, אַז במשך פֿון די לעצטע יאָרן איז די דאָזיקע רובריק פֿון דער ביראָבידזשאַנער וואָכנשריפֿט זיך פֿאַרוואַנדלט אין אַן אוניקאַלער אַנטאָלאָגיע פֿון דער הײַנטצײַטיקער ייִדישער פּאָעזיע אין רוסישע איבערזעצונגען. אין איר זײַנען פֿאָרגעשטעלט געוואָרן ווערק פֿון דיכטער, וועלכע וווינען און שאַפֿן הײַנט אין רוסלאַנד, אין ישׂראל, אין פֿראַנקרײַך, אין אַמעריקע אין ווײַסרוסלאַנד, אין ענגלאַנד און אין פּוילן.

יע. קאַפּלאַן

אַ וויכטיקער בײַטראָג אין ייִדישער עטנאָגראַפֿיע

דער ייִדישער עטנאָגראַף יהושע פּולנער איז געבוירן געוואָרן אין 1900 אינעם שטעטל סנאָווסק אויף אוקראַיִנע. ער האָט זיך געלערנט אינעם פּעטראָגראַדער אינסטיטוט פֿאַר ייִדישער געשיכטע און ליטעראַטור און דערנאָך – אינעם לענינגראַדער מלוכה־אוניווערסיטעט. אין 1924 האָט ער גענומען אַן אָנטייל אין אַן עטנאָגראַפֿישער עקספּידיציע איבער ייִדישע שטעטלעך פֿונעם געוועזעעם תּחום־המושבֿ אונטער דער אָפֿירונג פֿון פֿאָרגעשריטענע ייִדישע געלערנטע – לייב שטערנבערג און וולאַדימיר באָגאָראַז־טאַן, וועלכע האָבן צווישן אַנדערס געמאַכט אַ באַדײַטנדיקן בײַטראָג אין פֿאָרשונג פֿון אַבאָריגענישע פֿעלקערשאַפֿטן פֿונעם רוסלענדישן ווײַטן מיזרח. אין 1931 איז לויט יהושע פּולנערס איניציאַטיוו פֿאָרגעקומען אַ קאָנפֿערעץ פֿון פֿאָרשטייער פֿון ייִדישע וויסנשאַפֿטלעכע ביבליאָטעקן פֿון רוסלאַנד, אוקראַיִנע און ווײַסרוסלאַנד. אויף איר איז צווישן אַנדערס אויפֿגענומען געוואָרן אַ באַשלוס העלפֿן דעם ביראָבידזשאַנער ייִדישן נאַציאָנאַלן ראַיאָן אינעם שאַפֿן די מלוכה־ביבליאָטעק פֿון דער קומענדיקער ייִדישער אויטאָנאָמער געגנט. אין 1938 איז יהושע פּולנער געוואָרן דער פֿאַרוואַלטער מיט דער ייִדישער סעקציע פֿונעם מוזיי פֿאַר עטנאָגראַפֿיע פֿון די פֿעלקער פֿון פֿססר אין לענינגראַד. אויף דעם דאָזיקן פּאָסטן האָט ער בפֿרט אָרגאַיזירט אין 1939 אַן אויסשטעלונג "ייִדן אין צאַרישן רוסלאַנד און אין פֿססר". אין איר עקספּאָזיציע איז פֿאָרגעשטעלט געווען אויך די ייִדישע אויטאָנאָמע געגנט.

אין 1940 האָט יהושע פּולנער אָנגעהויבן אַרבעטן איבער אַ דאָקטאָראַט־טעזע אויף דער טעמע "חתונה־מנהגים בײַ ייִדן". ער האָט צונויפֿגעזאַמלט מאַטעריאַלן פֿאַר טעזע און אָנגעשריבן איר טעקסט, אָבער ניט באַוויזן אפֿילו אָפּרעדאַגירן דעם דאָזיקן טעקסט, ווי געהעריק איז. עס האָט זיך אָנגעהויבן די מלחמה. יהושע פּולנער איז געבליבן אין באַלאַגערטן לענינגראַד, זענענדיק ממשיך אַרבעטן אינעם מוזיי. אין 1942 איז ער געשטאָרבן פֿון הונגער.
איצט, 80 יאָר נאָכן טויט פֿונעם פֿאָרשער, איז זײַן דאָקטאָראַט־טעזע סוף־כּל־סוף אַרויסגעגעבן געוואָרן דורכן מאָסקווער ייִדישן מוזיי און טאָלעראַנץ־צענטער בשותּפֿות מיטן באָסטאָנער וויסנשאַפֿטלעכן פֿאַרלאַג "ביבליאָראָסיקאַ". כּדי אָט דאָס בוך זאָל דערשײַנען, האָט מען געמוזט דורכצופֿירן אַ גרויסע טעכנישע און רעדאַקטאָרישע אַרבעט. אין איר האָבן גענומען אַן אָנטייל ליודמילע אוריצקאַיאַ, סוועטלאַנאַ אַמאָסאָוואַ, יעווגעניע כאַזדאַן, אַריה אָלמאַן, יעליזאַוועטאַ דאָמניקאָוואַ, דבֿורה יאַלען, אַלעקסאַנדרע גלעבאָווסקאַיאַ, אלע סאָקאָלאָווע, טאַטיאַנאַ ראַזומאָוואַ, וואַלענטינאַ פֿעדטשענקאָ, אַלכּסנדר לוואָוו, יעלענאַ סידאָראָוואַ. אַלס רעדאַקטאָר-צונויפֿשטעלער פֿון דעם דאָזיקן סאָלידן (608 זײַטן) באַנד, וועלכער שליסט אין זיך אײַן, חוץ עצם דעם טעקסט פֿון יהושע פּולנערס דאָקטאָראַט־טעזע און טעקסטן פֿון פֿאַרשריבענע דורך אים ייִדישע חתונה־לידער – אין אָריגינאַל און אין רוסישער איבערזעצונג, אויך אויספֿירלעכע וויסנשאַפֿטלעכע קאָמענטאַרן, איז אַרויסגעטראָטן דער פּראָפֿעסאָר פֿונעם אייראָפּעיִשן אוניווערסיטעט אין פּעטערבורג וואַלערי דימשיץ.

פֿון וו. פּיריאַטינסקי