
אין ירושלים פֿלעגט מען זאָגן
אין ירושלים פֿלעגט מען זאָגן…

ווי מיר האָבן שוין איבערגעגעבן די לייענער פֿון אונדזער וועבזײַט, איז דעם 6טן יוני 2023 דערעפֿנט געוואָרן אינעם תּל־אָבֿיבֿער אוניווערסיטעט אַ דענקמאָל לכּבֿוד דעם גרויסן ייִדישן שרײַבער שלום־עליכם. דאָס איז געווען דער הויכפּונקט פֿון אַן אוניקאַלן פּראָיעקט, וואָס האָט געדויערט איבער דרײַ יאָר. דעם מאָנומענט האָבן געגעבן במתּנה צוויי פֿאָנדן: Heritage Projects Foundation (פֿאַראייניקטע שטאַטן) און Yiddish Heritage Preservation Foundation ("פֿונדאַציע פֿאַרן אָפּהיטן די ירושה פֿון ייִדיש", ישׂראל). אַחוץ אַנדערע וויכטיקע איניציאַטיוון פֿון די דאָזיקע פֿונדאַציעס, איז אונדזער וועבזײַט אויך אַ רעזולטאַט פֿון זייער טעטיקייט.
די צערעמאָניע איז דורכגעפֿירט געוואָרן בראָש מיט דער אוניווערסיטעט־אַדמיניסטראַציע. עס זענען בײַגעווען דער פּרעזידענט פֿונעם אַנשטאַלט, פּראָפֿעסאָר אַריאל פּורת, דער וויצע־פּרעזידענט עמוס אלעד און דער גענעראַל־דירעקטאָר פֿונעם "אייראָ־אַזיאַטישן ייִדישן קאָנגרעס" יעקבֿ בן־חיים. צווישן די אויפֿטרעטער זענען געווען: פּראָפֿ׳ פּורת, לעאָנאַרד בלאַוואַטניק (דער גרינדער פֿון דער "בלאַוואַנטיק־פֿונדאַציע"), דער פּרעזידענט פֿון דער "פֿונדאַציע פֿאַרן אָפּהיטן די ירושה פֿון ייִדיש" ד״ר מאַרק זילבערקוויט און ד״ר יאיר ליפּשיץ. אויף דער צערעמאָניע זענען אויך געקומען אַ ריי אַנדערע פּראָפֿעסאָרן און אוניווערסיטעט־לעקטאָרן, חשובֿע געסט, אַרײַנגערעכנט אַלכּסנדר טשערנאָוו, דער פּלימעניק פֿונעם דענקמאָל־שאַפֿער יורי טשערנאָוו, ווי אויך דזשוליע זילבערקוויט, די אויספֿיר־דירעקטאָרין פֿון דער "פֿונדאַציע פֿאַרן אָפּהיטן די ירושה פֿון ייִדיש".
ד״ר מאַרק זילבערקוויט האָט אויסגעדריקט זײַן צופֿרידנקייט און אַנטציקטקייט וועגן דער נײַער צווישן־דיסציפּלינאַרער פּראָגראַם פֿאַר ייִדיש־קולטור, וואָס ער האָט געגרינדעט ניט לאַנג צוריק. אָנהייבנדיק פֿונעם קומענדיקן יאָר 2023 – 2924, וועט מען צו דער אַקאַדעמישער פּראַקטיק פֿונעם תּל־אָבֿיבֿער אוניווערסיטעט צוגעבן ספּעציעלע שטודיעס מיטן טראָפּ ניט נאָר אויף דער ייִדישער שפּראַך גופֿא, נאָר אויך אויף חידושדיקע אופֿנים צו איר געשיכטע. אַלס עיקר־מאַטעריאַלן וועט מען באַנוצן ד״ר זילבערקוויטס וויכטיקע אַנטדעקונגען פֿון פֿריִער אומבאַקאַנטע אָדער כּמעט פֿאַרגעסענע מוזיקאַלישע, טעאַטראַלישע, ליטעראַרישע און קונסט־ווערק. מיט דער פּראָגראַם וועלן אָנפֿירן ד״ר יאיר ליפּשיץ און ד״ר רותי אַבעליאָוויטש.
נאָך דער עפֿענונג־צערעמאָניע האָט ד״ר מאַרק זילבערקוויט פֿאָרגעשטעלט דעם פֿאַרזאַמלטן עולם אונדזער וועבזײַט: Yiddish-Culture.com.
בילדער: יובֿל יוסף
די רעדאַקציע פֿון אונדזער וועבזײַט גיט אײַך מיט פֿאַרגעניגן צו וויסן, אַז מיר האָבן פֿאַרעפֿנטלעכט נײַע אוניקאַלע מאַטעריאַלן: פֿולע פּאַרטיטורן פֿון לייב פּולווערס מוזיק פֿאַר די ספּעקטאַקלען אויפֿן סמך פֿון שלום־עליכמס "בלאָנדזשענדע שטערן" און "דאָס גרויסע געווינס" (אויך באַקאַנט ווי "200,000").
לייב (לעוו) פּולווער (1883 – 1970) איז געווען אַ גרויסע פֿיגור אינעם מאָקסווער ייִדישן מלוכישן טעאַטער (גאָסעט). ער האָט געשאַפֿן די מוזיק צו 42 אויפֿפֿירונגען, וואָס מע האָט דאָרט געשטעלט, ער איז געווען דער דיריגענט פֿון גאָסעט און דער ראָש פֿונעם מוזיקאַלישן אָפּטייל.
ביז לעצטנס האָט מען געמיינט, אַז עס זענען פֿאַרבליבן בלויז איינצלע פֿראַגמענטן פֿון פּולווערס מוזיק, ווי אויך אייניקע קלענערע מוזיקאַלישע קאָמפּאָזיציעס. אונדזער פֿולע פּובליקאַציע פֿון זײַנע גרויסע פּאַרטיטורן איז אַ גרויסער שריט צו דער סיסטעמאַטישער פֿאָרשונג פֿון זײַן ריזיקער ירושה.
דעם 14טן יוני, 2023, האָט די צײַטונג "ביראָבידזשאַנער שטערן" פֿאַרעפֿנטלעכט נײַע איבערזעצונגען פֿונעם נאַציאָנאַלן עווענקישן פּאָעט ניקאָלײַ אָיאָגיר (1926 – 1988) אויף ייִדיש און רוסיש, איבערגעזעצט פֿונעם שרײַבער, זשורנאַליסט און דיכטער יואל מאַטוועיעוו. דאָס איז זײַן צווייטע סעריע פֿון אָיאָגירס איבעזעצונגען אויף ביידע שפּראַכן.
די פֿאַרבינדונג צווישן ייִדיש און עווענקיש קאָן קלינגען חידושדיק, נאָר אינעם ביראָבידזשאַנער קאָנטעקסט איז זי גאַנץ נאַטירלעך. די עווענקן (טונגוסן) זענען די עלטסטע אַלטגעזעסענע באַפֿעלקערונג אין דער ייִדישער אויטאָנאָמער געגנט פֿון רוסלאַנד; דער עצם־נאָמען ביראָבידזשאַן שטאַמט פֿון עווענקיש. אַ צאָל דאָרטיקע שרײַבער און דיכטער האָבן באַרירט די טונגוסישע טעמאַטיק אויף ייִדיש. דאָס ווײַזט ווידעראַמאָל אָן אויף דעם גאָר ברייטן געאָגראַפֿישן און קולטורעלן שטח פֿון ייִדיש־קולטור, אויף אירע פֿאַרשיידנאַרטיקע פֿאַרבינדונגען מיט כּלערליי לענדער און פֿעלקער.
אָט איז נאָך אַ בײַשפּיל פֿון דער דאָזיקער פֿאַרשיידנאַרטיקייט. דעם 7טן יוני, 2023, איז אין "ביראָבידזשאַנער שטערן" דערשינען אַ קאַפּיטל פֿון וולאַדימיר אַרסעניעווס בוך "דערסו אוזאַלאַ", איבערגעזעצט אויף ייִדיש דורך גרשון פֿרידמאַן (1892 – 1962). לכתּחילה אָנגעשריבן אויף רוסיש, דערציילט זײַן ווערק וועגן אַ נאַנײַיִשן יעגער און וועג־פֿירער. די נאַנײַער זענען אַ ווײַט־מיזרחדיק פֿאָלק נאָענט צו די עווענקן, וואָס רעדן אויך אויף אַ טונגוסיש לשון.
דעם 6טן יוני איז מאַרק זילבערקוויט אויפֿגעטראָטן אויף דער עפֿענונג־צערעמאָניע פֿונעם דענקמאָל לכּבֿוד שלום־עליכמען, וואָס מע האָט צוליב זײַן איניציאַטיוו אויפֿגעשטעלט אינעם קאַמפּוס פֿונעם תּל־אָבֿיבֿער אוניווערסיטעט. בעת דער אונטערנעמונג האָט ער אויך דורכגעפֿירט אינעם אוניווערסיטעט אַ פּרעזענטאַציע פֿון אונדזער וועבזײַט. דעם 9טן יוני האָט ער געפּראַוועט זײַן 80סטן געבוירן־טאָג. דער קאָלעקטיוו פֿון אונדזער וועבזײַט ווינטשט אים געזונט, נחת און אַ סך שעפֿערישע הצלחה!
טײַערע באַזוכער פֿון אונדזער וועבזײַט, גיבן מיר אײַך איבער אַ גוטע בשׂורה וועגן אַ נײַער אוניקאַלער פּובליקאַציע: דעם ביאָביבליאָגראַפֿישן מפֿתּח פֿון משה בערעגאָווסקי אויף ענגליש און רוסיש. דאָס נײַע בוך, וואָס אַנטהאַלט בערעגאָווסקיס פּרטימדיקע ביאָגראַפֿיע, האָט אָנגעשריבן און צונויפֿגעשטעלט די גוט באַקאַנטע פּעטערבורגער מוזיקאָלאָגין, מוזיק־קריטיקערין און פֿאָרשערין יעווגעניע כאַזדאַן. איר ווערק, פֿאַרעפֿנטלעכט אין מײַ 2023, איז צוטריטלעך אויף אונדזער וועבזײַט פֿאַר פּערזענלעכן באַנוץ ברשות פֿון דער מחברטע און דעם מאָסקווער פֿאַרלאַג "מוזיקאַ".
משה בערעגאָווסקי (1892 – 1961) איז געווען אַ גרויסער זאַמלער פֿון ייִדישע פֿאָלקס־לידער, אַ ריזיקע פֿיגור אין דער סאָוועטישער מוזיקאָלאָגיע. ער איז געווען אַ וויסנשאַפֿטלער, וועלכער האָט פֿאַקטיש אַליין אויפֿגעשטעלט דעם בנין פֿון ייִדישער מוזיקאַלישער פֿאָלקלאָריסטיק, געזאַמלט אַ קאָלאָסאַלע קאָלעקציע פֿון ייִדישע לידער, חסידישע ניגונים, כּל־זמרישע מעלאָדיעס און פּורים־שפּילן. באַמערקט, אַז פֿריִער האָבן מיר שוין פּובליקירט אויף אונדזער וועבזײַט אַ ממשותדיקע צאָל פֿון בערעגאָווסקיס אָריגינעלע ווערק.
די ליטעראַטור־פֿאָרשערין דאָקטאָר בלהה רובינשטיין פֿאַרנעמט זיך אַקטיוו אין פֿאַרלויף פֿון די לעצטע יאָרן מיט איבערזעצונגען פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור אין העברעיִש. חוץ ווערק פֿון שלום אַשן, האָט זי איבערעגעזצעט אויך ווערק פֿון יצחק באַשעוויס־זינגער, אלטער קאַציזנע, קאַדיע מאָלאָדאָווסקי און זלמן שניאור.