ייִדיש אין מאָסקווער פֿילהאַרמאָניע

דעם 15טן אַפּריל, 2023, האָט דער רוסלענדישער נאַציאָנאַלער פֿילהאַרמאָנישער אָרקעסטער בראָש מיטן וועלט־באַרימטן דיריגענט וולאַדימיר ספּיוואַקאָוו דורכגעפֿירט אַ קאָנצערט מיט לידער אויף ייִדיש אינעם ראַכמאַנינאָוו־זאַל פֿון דער מאָסקווער מלוכישער אַקאַדעמישער פֿילהאַרמאָניע. די פּראָגראַם איז באַשטאַנען פֿון דמיטרי שאָסטאַקאָוויטשעס קאַמער־סימפֿאָניע "לזכּרון די קרבנות פֿון פֿאַשיזם און מלחמה", יצחק שוואַרצעס קאָנצערט פֿאַר אַן אָרקעסטער "געלע שטערן" און איוואַן פֿישערס דײַטשיש־ייִדישער קאַנטאַטע פֿאַר אַ סאָפּראַנאָ, טרומייט און אָרקעסטער, וואָס שליסט אײַן אַ וויגליד און אַן אַריע אויף ייִדיש.

איוואַן פֿישער (געב. 1951) איז אַ באַוווּסטער אונגערישער דיריגענט, דער גרינדער און מוזיקאַלישער דירעקטאָר פֿונעם בודאַפּעשטער פֿעסטיוואַל־אָרקעסטער, ווי אויך אַן אויסגעצייכנטער קאָמפּאָזיטאָר. זײַן דײַטשיש־ייִדישע קאַנטאַטע איז פֿאַרבונדן מיט אַן אינטערעסאַנטן פֿאַקט פֿון דער משפּחה־ביאָגראַפֿיע: אויף דער מצבֿה פֿון זײַן פֿעטער אויפֿן בודאַפּעשטער ייִדישן בית־עולם איז אויסגעקריצט אַ ליד פֿון געטע.

אַן אַנדער קוואַל פֿון פֿישערס אינספּיראַציע איז דער טראַגישער גורל פֿון ייִדן. דער קאָמפּאָזיטאָר גיט איבער, אַז אַמאָל האָט ער איבערגעלייענט זייער אַ רירנדיק ליד פֿון אַבֿרהם סוצקעווער (1913-2010), געווידמעט זײַן מאַמע, וועלכע איז דערהרגעט געוואָרן צוזאַמען מיט אַנדערע קרובֿים פֿונעם פּאָעט. ווען די רוצחים זענען אַוועקגעגאַנגען, האָט ער אָנגעטאָן די מאַמעס קליידער – צו דערפֿילן צום לעצטן מאָל איר וואַרעמקייט…

טראָץ דער שוידערלעכער סתּירה צווישן דער ייִדישער און דײַטשישער קולטור בעת דעם חורבן, האָבן די דײַטשן און אַשכּנזים אַ סך געמיינזאַמקייטן, אַרײַנגערעכנט די ענלעכע שפּראַכן, דעריבער גייען אַ ייִדיש פֿאָלקס־ליד און סוצקעווערס טראַגיש געדיכט אין פֿישערס מוזיקאַלישער "קאָלאַזש" בײַנאַנד מיט די ווערק פֿון געטע און רילקע.

ייִדיש לכּבֿוד סוגיהאַראַ אין קאַרנעגי־האָל

דער "יד־ושם", דער וועלט־צענטער פֿאַר חורבן־זכּרון אין ירושלים און די אַמעריקאַנער שטיצע־געזעלשאַפֿט פֿון "יד־ושם" האָבן אַנאָנסירט די אַמעריקאַנער פּרעמיערע פֿון לעראַ אויערבאַכס זעקסטער סימפֿאָניע "די כּלים פֿון ליכט" (Vessels of Light), וואָס וועט פֿאָרקומען דעם 19טן אַפּריל, 2023, אין "קאַרנעגי־האָל". אין איר מאָנומענטאַל ווערק זענען אַרײַנגעפֿלאָכטן ווערטער פֿון עטלעכע ייִדישע דיכטער, אַרײַנגערעכנט ישׂראל עמיאָט, דוד האָפֿשטיין, איציק מאַנגער, פּרץ מאַרקיש, אַבֿרהם סוצקעווער, משה טייף און רייזל זשיכלינסקי.

אַלס קאָנפֿעראַנסיע וועט אַרויסטרעטן זלמן מלאָטעק, דער קונסט־דירעקטאָר פֿון "פֿאָלקסבינע". יעווגעני קיסין, אַ באַרימטער ווירטואָז־פּיאַניסט און אַ הײַנטצײַטיקער ייִדישער פּאָעט, האָט געהאָלפֿן אויסצוקלײַבן די לידער און איבערגעזעצט אַ טייל פֿון זיי ספּעציעל פֿאַר דער סימפֿאָניע אויף ענגליש.

לעראַ (וואַלעריאַ) אויערבאַך, אַ געבוירענע אין טשעליאַבינסק (רוסלאַנד, דעמאָלט פֿססר), איז אַן עסטרײַכער און אַמעריקאַנער קלאַסישע קאָמפּאָזיטאָרין, דיריגענטין און קאָנצערט־פּיאַניסטקע. אין איר אָפֿיציעלן אַנאָנס באַטאָנט זי, אַז זי האָט אויסגעקליבן די ייִדישע פּאָעזיע פֿאַרן ליברעטאָ ווי אַ לויב־געשאַנק לכּבֿוד דער ייִדישער שפּראַך". זי גיט צו, אַז דער נאָמען פֿון דער סימפֿאָניע האָט צו טאָן מיטן קבלה־ענין פֿון שבֿירת־הכּלים.

די וועלט־באַרימטע יאַפּאַניש־אַמעריקאַנער־ישׂראלדיקע טשעליסטקע קריסטינאַ רייקאָ קופּער, וועלכע האָט פֿאָרגעלייגט אויערבאַכן אָנצושרײַבן די סימפֿאָניע, וועט אויפֿטרעטן אין "קאַרנעגי־האָל" צוזאַמען מיטן אָרקעסטער און כאָר פֿון דער ניו־יאָרקער שטאָטישער אָפּערע, בראָש מיטן דיריגענט קאָנסטאַנטין אָרבעליאַן.

טשיונע סוגיהאַראַ איז געווען אַ יאַפּאַנישער דיפּלאָמאַט אין ליטע, וועלכער האָט אָפּגעראַטעוועט אַרום 6 טויזנט ייִדישע פּליטים בעת דעם חורבן. מע איז זיך משער, אַז הײַנט לעבן אין דער וועלט בערך 100,000 מענטשן, וואָס שטאַמען פֿון די דאָזיקע ניצול־געוואָרענע אַ דאַנק סיגוהאַראַס וויזעס.